Re: Sarah Haiders "Accept by default"

24-07-2022

Dit is een reactie op een stuk van Sarah Haider met de titel "Accept by default" (betekent zoiets als "Accept maar gewoon"), waarin ze het erover heeft dat ze moeite heeft met het accepteren van transgendere mensen. Deze repliek heb ik (hopelijk) zo geschreven dat je Haiders stuk niet gelezen hoeft te hebben om me te volgen, maar het is als nog aangeraden het te lezen, al is het maar om te zien of ik haar woorden wel correct weergeef

Ik heb op meerdere plekken mensen vergelijkbare gedachten zien uiten, dus indirect is dit een antwoord op meer dan dit ene stuk. Mijn doel met dit stuk is idealiter om de schrijvers van zulke dingen te overtuigen, en de mensen die het met hen eens zijn - daarom heb ik geprobeerd polemiek en minder relevante discussies te vermijden.

Haider zegt dat ze druk ervaart om dingen te accepteren waarvoor ze nog niet klaar is, om dingen te geloven die ze zichzelf niet kan doen geloven. Ik kan me haar frustratie voorstellen; wat mij betreft is mensen pushen of schuld aanpraten de allerslechtste manier om hen te proberen te overtuigen, en het resultaat is meestal exact het tegenovergestelde. Dus ga ik het proberen met argumentatie. In dit stuk zal ik uitleggen waarom ik haar hypothetische scenario's niet realistisch vind en een aantal punten ophelderen die ze volgens mij simpelweg fout heeft.

Vooraf

Ik denk dat het een goed idee is om eerst een paar termen te definiëren.

Eerst maar eens wat ik de 'traditionele kijk op geslacht' noem. Deze notie is als volgt: iemand die geboren is met een penis, is een man en zal altijd een man blijven en iemand die geboren is met een vagina, een vrouw.

Een transgender iemand is, in essentie, een persoon die niet past binnen de traditionele kijk op geslacht. Hieronder valt bijvoorbeeld iemand die geboren is met een vagina maar wil leven als een man; wat er ook onder kan vallen is iemand die noch als man noch als vrouw wil leven. Ik gebruik soms de gangbare afkorting 'trans'.

Biologisch geslacht of sekse definieer ik als de combinatie van alle biologische aspecten van geslacht. Dit omvat onder andere geslachtsdelen en niveaus van geslachtshormonen, maar er komt meer bij kijken, zoals iemand met meer kennis dan ik over intersekse mensen - wiens lichamen niet strikt als mannelijk of vrouwelijk kunnen worden ingedeeld - kan beamen.

Daartegenover zet ik psychosociaal geslacht of 'gender', de combinatie van alle niet-biologische aspecten van het man/vrouw-onderscheid. Dit omvat psychologische en sociologische verschillen en sociale geslachtsnormen over gedrag en uiterlijk.

In termen van sekse en gender zegt de traditionele kijk op geslacht dat gender volledig bepaald wordt door sekse en dat iemands sekse niet kan veranderen. Transgendere mensen zijn zij die als een ander gender willen leven dan dat wat hoort bij hun geboortelijke sekse (of dat al doen); verder willen de meeste transgendere mensen iets veranderen aan hun biologisch geslacht (of hebben dat al gedaan).

Verschillende aspecten van biologisch geslacht kunnen tegenwoordig worden veranderd, met medicatie die geslachtshormonen beïnvloedt, operaties op genitaliën en andere operaties. Het resultaat van zulke operaties is een intersekse lichaam en niet wat het zou zijn als transformatiemagie een optie was, maar de operaties kunnen het grotendeels uiterlijk doen lijken op wat gewensd is. Al deze medische behandelingen vallen onder 'medische transitie'. De tegenhanger hiervan is 'sociale transitie', waar ten minste een naamverandering bij komt kijken.[1]

Transgender-mensen en hun medestanders betwisten de traditionele kijk op geslacht en zijn daarin zichtbaarder dan ooit. Dit heeft geleid tot vurige debatten over het traditionele geslachtsconcept, over de aard van transgenderisme en over hoe we als samenleving transgendere mensen moeten behandelen - deze discussies zijn zodanig met elkaar verstrengeld dat het ongeveer één debat is. Gezien de heftigheid van dit debat zal Haiders stuk ongetwijfeld mensen boos hebben gemaakt, en met dit stuk zal het niet anders zijn.

Wat als

In mijn ogen zijn Haiders belangrijkste argumenten een serie "Wat als...?"-vragen. Ze bevraagt wat mensen transgender maakt.

Het standaard-antwoord op die vraag gaat ongeveer zo. Transgendere mensen hebben een biopsychologisch verschil met niet-transgendere mensen, waardoor ze de genderrol die hoort bij hun geboortegeslacht als fout ervaren. Ze ervaren vaak sterke negatieve gevoelens over hun lichaam of over geslacht-gerelateerde verwachtingen of behandeling. Ze willen leven als het geslacht dat ze voelen dat ze 'binnenin' zijn en willen veelal veranderingen aan hun lichaam. Dit is niet zonder nadelen. Medische transitie kost veel geld en komt met lange wachttijden en vrij sterke ondervragingen door psychiaters. Sociale transitie heeft als nadelen pestgedrag van collega's of klasgenoten, minachting door grote delen van de samenleving, discriminatie, het risico slachtoffer te worden van gewelddadige misdaden en het risico van onaccepterende ouders, wat kan leiden tot vervreemding of zelfs op straat gezet worden.

Voor dat we overgaan op Haiders kritiek en alternatieven, moet het gezegd worden dat dit een vrij sterke uitleg is. Transgendere mensen hebben een duidelijk beeld van wat er mis is en van wat ze nodig hebben. De potentiële negatieve consquenties die ze aanvaarden geeft aan dat het voor hen echt een kwestie van nodig hebben is; er is verder sterk bewijs dat ondersteund worden in hun transitie een zeer positieve invloed heeft op hun welzijn. Het past allemaal vrij logisch in elkaar.

Maar Haider vraagt: wat nou als dit verhaal niet klopt? Ze geeft twee alternatieven. Het eerste is dat het misschien gaat om een "culturele ontmering" - ik weet niet zeker of ze nou bedoelt dat het individu loskomt van diens cultuur of dat de cultuur als geheel loskomt van... iets anders. Hoe dan ook impliceert ze hier dat transgenderisme een sociaal-cultureel fenomeen is en niet aangeboren.

Een sociaal-culturele theorie voor de ervaringen van transgendere mensen moet een flink aantal dingen uitleggen. Het moet kunnen uitleggen dat veel transgender-mensen hun eerste realisatie van transgender-heid al op heel jonge leeftijd hadden en toen ze nog niet wisten dat er meer mensen zijn die hetzelfde ervaren; vrij veel rapporteren dat ze zo'n realisatie al hadden toen ze acht waren, sommigen zelfs vier, volgens de enquête-resultaten van een artikel [2]. Het heeft uit te leggen hoe transgendere mensen bestaan in de moderne westerse maatschappij, waar de traditionele kijk op geslacht diep ingeworteld is en vaak ondanks ouders die gendernormen strikt handhaven - het verband kan niet direct zijn. Het moet uitleggen dat transgendere mensen ook voor zijn gekomen in heel andere culturele omstandigheden, zoals Mexico begin 1900 [3]. Er zijn veel meer voorbeelden uit het verleden, maar niet allemaal even goed gedocumenteerd.

Ik zie een theorie die transgenderisme vooral toeschrijft aan sociale oorzaken niet als werkbaar. Hoe dan ook, totdat er een daadwerkelijke theorie geformuleerd is en, belangrijker nog, die theorie komt met een 'culturele oplossing' voor deze 'culturele ontmering' die tenminste even goede resultaten levert voor transgendere mensen als transitiegerichte zorg, kan dit niet als een serieus alternatief worden beschouwd.

Haiders tweede suggestie is dat transgendere mensen in het algemeen misschien alleen lijden aan een "ongevormde psychologische kwaal", waarvan ze de symptomen verkeerd interpreteren. Ze heeft het ook over detransitioneerders, die het standaardverhaal enigzins in twijfel trekken. Detransitioneerders betekent hier[4] mensen die begonnen zijn aan transitie maar zich op een gegeven moment realiseren dat ze toch niet trans zijn en een 'detransitie' beginnen de andere kant op. Hun bestaan impliceert dat het mogelijk is om bepaalde andere ervaringen verkeerd te interpreteren als trans-zijn.

Wat Haider hier echter suggereert is dat dit misschien het geval is voor alle of de meeste transgender-mensen. Dit wordt twijfelachtig wanneer we kijken naar de eigenschappen van die hypothetische kwaal. De negatieve gevoelens die transgendere mensen verkeerd zouden interpreteren, doen zich specifiek voor in geslacht-gerelateerde situaties. Nou zou je kunnen beweren dat het begint als een algemeen negatief achtergrondgevoel, en dat dat gevoel geaccentueerd wordt in geslacht-gerelateerde situaties nadat de verkeerde interpretatie gemaakt is. Dat roept echter de vraag op hoe iemand die verkeerde interpretatie zou maken op basis van algemene misère, zeker zonder de voorkennis dat transgender-mensen bestaan.

Ik wil niet impliceren dat iedereen die als kind negatieve gevoelens over geslacht ervaart, trans is. Het komt vrij vaak voor dat kinderen gevoelens hebben die lijken op die van transgendere kinderen (misschien minder sterk?) en dat ze 'gender-nonconform' gedrag vertonen of zelfs een wens uiten het tegenovergestelde geslacht te zijn, maar dat het allemaal verdwijnt rond het begin van de puberteit. Wanneer het echter niet verdwijnt in die levensfase maar in plaats daarvan sterker wordt, heeft men te maken met nogal iets anders.

Ik denk dat de vage 'kwaal' in deze theorie sterk zou moeten lijken op wat men 'genderdysforie' zou kunnen noemen. Gekker nog zijn er veel meer mensen dan die uiteindelijk trans blijken, die iets vergelijkbaars ervaren en zelfs dezelfde verkeerde interpretatie kunnen maken; de theorie zou moeten verklaren hoe dezelfde gebeurtenis (het begin van de puberteit) òf de kwaal doet oplossen òf het juist intenser maakt, voor kinderen die zogenaamd allemaal even in de war zouden zijn. Ik zie het niet. En opnieuw, zolang het niet een uitgewerkt logisch verhaal is met een bijbehorende werkende behandeling, is het niet meer dan speculatie.

Ik concludeer dat transgenderisme aangeboren lijkt te zijn en lijkt te komen door een biopsychologisch verschil. Wat dat verschil precies is, geen idee. Haider oppert een paar interessante theorieën van haar vrienden. Ze zegt dat die vrienden allemaal weinig bewijs hebben voor die theorieën; dat lijkt mij logisch, want het heeft te maken met het brein, een orgaan waarover het vreselijk moeilijk is ook maar iets te bewijzen. Zie bijvoorbeeld psychische aandoeningen: meerdere theorieën en een paar deels verklarende breinmechanismen is zo ongeveer standaard in het vak psychopathologie. En natuurlijk weigeren we mensen met depressie niet te helpen alleen omdat er wetenschappelijk debat is over de precieze aard van hun probleem. Waarom zou het anders zijn voor transgender-mensen? Het is niet, zoals Haider suggereert, een "moreel vergrijp" om transgendere mensen te accepteren zolang we niet weten wat hen precies trans maakt. Het zou een moreel vergrijp zijn hen de zorg te weigeren waarnaar ze zo verlangen en die hun aantoonbaar veel gelukkiger maakt, alleen omdat de onderliggende biologische processen nog niet vastgesteld zijn.

Dit leidt mij tot een gangbare reactie in trans-kringen op het transgender-zorgdebat: te bevragen waarom het uberhaupt een debat zou zijn. Ze beredeneren dat, net als het toch zeker iemands eigen keus is welke soort kleren te dragen en welke naam te gebruiken, het iemands eigen keus is of ze hormonen willen nemen of operaties willen ondergaan. Ze zien niet-transgendere mensen die niet kunnen weten hoe het is debatteren over of het wel de juiste keuze voor hen is, sterker nog, of ze die keuze wel zouden moeten hebben. In essentie gaat het hier om lichamelijke integriteit. Ik denk dat het goed is om twee veelgeziene reacties hierop te behandelen, hoewel Haider ze niet maakt.

Er zijn, zoals eerlijk gezegd te verwachten valt, mensen die spijt hebben na bepaalde medische transitie-behandelingen. Als we kijken naar mensen die kiezen voor operaties op hun geslachtsdelen, bijvoorbeeld, zien we dat er mensen zijn die dit later betreuren, hoewel dit vrij weinig voorkomt (een enquête onder chirurgen [5] vond ongeveer 0,2% - voor de zekerheid, laten we zeggen minder dan 1%). Er zijn mensen die dit stadium bereiken ondanks de controles die daarvoor plaatsvinden. De negatieve uitkomst voor deze mensen is reden om dat systeem van controles te verfijnen, om meer zulke gevallen op tijd te ontdekken, ook rekening houdend met het gevaar van vals alarm; het is reden om extra zeker te zijn dat mensen alle informatie hebben over de mogelijke uitkomsten en risico's. Ik denk dat dokters daarin in goede trouw handelen (anders zou hen dat vermoedelijk en hopelijk hun baan kosten), maar het kan best zijn dat er potentieel is voor verbetering. De ellendige uitkomst voor deze mensen is echter geen reden om transitiegerichte zorg blind te beperken om mensen voor hun eigen beslissingen te behoeden.

Een ander vaak genoemde groep is minderjarigen. Minderjarigen kunnen bepaalde transitie-behandelingen krijgen, hoewel ouderlijke toezegging nodig is tot ze de leeftijd bereiken waarop ze legaal volledige medische toestemming kunnen geven (de meerderjarigheidsgrens of, in sommige landen, een of twee jaren daaronder). Vòòr die leeftijd zijn bepaalde behandelingen, met name operaties op de genitaliën, volledig uitgesloten, ook met instemmende ouders. Borstverkleinende operaties zijn, in sommige gevallen, wat eerder mogelijk. In het algemeen gaat in stappen van minst-invasieve behandeling naar invasiever, beginnend met behandelingen die volledig terug te draaien zijn, en begint men pas met behandelen wanneer de eerste stadia van de puberteit al zijn doorlopen. [6]

Is dit precies zoals het zou moeten zijn? Ik weet het niet. Ik denk dat de medische experts die deze regels maken waarschijnlijk vertrouwd kunnen worden met die taak. Dokters die individuele toestemmingsbeslissingen maken moeten natuurlijk goed nadenken over de mogelijke consequenties van uitstellen en die van door laten gaan, en proberen te doen wat het beste is voor die specifieke minderjarige gezien diens situatie. Ik zie geen reden om te denken dat dokters iets anders doen dan precies dat. Ik zie geen reden om al die beslissingen als één te behandelen en als non-experts een beslissing de ene kant op te maken voor al die dokters en hun patiënten. Er zijn veel gevallen waarin langer uitstellen, gezien het leed dat dat waarschijnlijk zou veroorzaken, simpelweg de verkeerde keuze is.

Haider maakt nog een suggestie, ditmaal niet over de aard van het transgender-fenomeen. Ze suggereert - als ik haar goed begrijp - dat de orthodoxe kijk op geslacht misschien wel onmisbaar is voor het goed functioneren van de samenleving. Ze geeft geen reden waarom dat zou zijn, en ik kan er geen bedenken. Het lijkt mij goed mogelijk om me een wereld voor te stellen waarin we dat denkbeeld zonder problemen volledig hebben losgelaten. Waarom zou de samenleving ineenstorten als we een 'rare' groep mensen die niemand kwaad doen laten leven zoals ze willen?

In tegendeel, het strict afdwingen van de traditionele kijk op geslacht lijkt mij meer waarschijnlijk tot vreselijke toestanden leiden, aangezien dat inhoudt bestaande vrijheden weg te nemen van een kwetsbare en gehate minderheid - als je het ver genoeg doorvoert neem je zelfs bestaande vrijheden van iedereen weg. Verder denk ik dat een hele hoop leed kan worden vermeden als we dit denkbeeld loslaten, met potentieel enorme positieve effecten op de maatschappij.

Onderzoek doen

Een van de redenen dat ik ben begonnnen met een aantal definities was om bij voorbaat al een misvatting die Haider uit te ontzenuwen. Ze doet het voorkomen alsof transgender-voorstanders biologisch geslacht zelf willen ondermijnen. Dat is simpelweg niet zo; ik hoop dat duidelijk is dat wat hier echt ondermijnd wordt het idee is dat biologisch en psychosociaal geslacht altijd met elkaar moeten overeenkomen.

Haider noemt pro-transgender mensen 'gender-ideologen' - de 'gender-ideologie' waaraan ze refereert lijkt te bestaan uit het concept 'gender-identiteit'. 'Gender-identiteit' wordt beschreven als een onderdeel van psychosociaal geslacht, namelijk een sterk gevoel 'binnenin' een zeker geslacht te zijn, een soort diepe zelfkennis. Ten eerste is dit in de eerste plaats een poging uit te leggen hoe het voelt om transgender te zijn, niet een ideologie. Transgendere mensen ervaren daadwerkelijk een soort zelfkennis van hun echte gender, die niet klopt met hun lijf of maatschappelijke normen, en 'gender-identiteit' is een manier om daar woorden aan te geven.

Verder betwijfel ik of het zo'n gek idee is. Stel dat je een niet-transgendere vrouw vraagt het volgende gedachte-experiment te doen. Je vraagt haar zich voor te stellen dat ze morgenochten wakker wordt in een mannenlichaam en dat al haar vrienden en familie haar opeens 'Jaap' noemen. Als je haar hierover laat nadenken, denk ik dat het niet onwaarschijnlijk is dat ze je vertelt dat ze nog steeds een vrouw zou zijn en dat ze zich erg ellendig ellendig zou voelen over haar penis en het feit dat iedereen haar als een man ziet, dat dit niet iets is waar ze aan zou wennen.

Dit is natuurlijk een fictieve vrouw die ik kan laten zeggen wat ik wil, maar ik denk dat deze reactie geloofwaardig is en te verwachten. En deze vrouw heeft haar overtuiging uitgedrukt dat ze iets heeft wat ik alleen maar een 'gender-identiteit' kan noemen, die hetzelfde zou blijven ookal zou haar sekse totaal veranderen. Wat is hier zo onredelijk aan?

Haider zegt vele uren aan dit vraagstuk te hebben besteed, en ik geloof haar. Het is echter opvallend dat in al die tijd niet één voorstander van transgender-rechten haar heeft kunnen bevrijden van de notie dat transgender-mensen "biologische sekse [aan het] deconstrueren" zijn. Ik vermoed dat ze aardig wat meer tijd had kunnen besteden met het luisteren naar transgendere mensen en misschien wat minder in de plekken waar ze de term 'gender-ideoloog' vandaan heeft.

Of misschien heeft ze geluisterd naar transgender-mensen, maar is het niet echt aangekomen om een of andere reden. Haider lijkt de ontkenning van de traditionele kijk op geslacht als iets fundamenteel onredelijks te zien; misschien zou het haar helpen om het transgender-fenomeen beter te begrijpen en accepteren als ze onderzoekt waarom ze dat vindt.

Van gedachten veranderen zou steeds moeilijker kunnen worden door welke mensen zich met haar zullen associëren. Nu ze "Accept by default" geschreven heeft, zullen anti-trans mensen uit zichzelf op haar af komen; intussen zullen de meeste pro-trans mensen alle wil verliezen om energie aan haar te besteden na het lezen van de eerste "Wat als". Als ze niet oppast, kan het zijn dat ze een krachtige 'echo chamber' binnenloopt.

Voetnoten

[1] Enige voorzichtigheid is geboden bij het interpreteren van de term 'gendertransitie' zonder verdere bepalingen; dit wordt vaak geïnterpreteerd als medische transitie, terwijl het ook kan verwijzen naar alleen sociale transitie. Verder wil niet iedereen die een medische transitie nastreeft alle behandelingen die ik genoemd heb. Als ik het in dit stuk heb over alleen iemands 'transitie', dan bedoel ik het hele proces voor die specifieke persoon, ongeacht hoeveel medische zorg daarbij komt kijken.

[4] 'Detransitioneerder' kan ook verwijzen naar mensen die om een andere reden een detransitie beginnen, bijvoorbeeld medische redenen.

Aanvullende literatuur en media

Ik heb twee aanraders (beide in het Engels) voor hen die op zoek zijn naar meer informatie of diepgaandere (en meer competente) argumentatie dan ik kan geven:

• CN Lester, "Trans like me"
• Contrapoints (Youtube-kanaal)